گیتار باس Yamaha
گیتار باس (Bass Guitar) که به آن باس یا بیس نیز می گویند یک ساز زخمه ای می باشد. گیتار باس از نظر شکل ظاهری و اجزای تشکیل دهنده شباهت زیادی به گیتار الکتریک دارد با این تفاوت که نتهای بم تری (Bass Line) را می نوازند و دسته آن از دسته گیتار الکتریک بلند تر است. از گیتار باس تقریبا در همه سبک های موسیقی از جمله پاپ، راک، کانتری، جز، بلوز، متال، فیوژن و .... استفاده می شود.
تاریخچه
اولین گیتار باس توسط شخصی به نام Paul Tutmarc در سال 1930 در سیاتل آمریکا ساخته شد. در آن زمان این ساز طرفدار چندانی پیدا نکرد ولی سالها بعد یعنی در دهه 50 میلادی موزیسن های زیادی به دنبال ساز جایگزین برای کنترباس بودند. در آن زمان گروه های موسیقی از کنترباس (Double Bass) برای نواختن بیس لاین ها استفاده می کردند ولی استفاده از کنترباس در گروه مشکلات زیادی به همراه داشت. وزن و حجم کنترباس بسیار زیاد بود و حمل آن را سخت می کرد. بر خلاف ظاهر بزرگ و وزن زیاد، صدای کنتر باس ضعیف بود و در اجرای زنده به سختی شنیده میشد، همچنین وصل کردن آن به آمپلیفایر تقریبا غیر ممکن بود. از طرف دیگر اجرای دقیق نت ها بر روی آن در بسیاری از مواقع امکان پذیر نبود و نت ها فالش می شدند. تمام این عوامل باعث شد تا موزیسین ها به دنبال یک جایگزین مناسب برای این ساز بگردند.
در همان سالها Leo Fender در امریکا یک ساز بیس را بر اساس ایده های Paul Tutmarc ساخت. این ساز شکل و شمایلی شبیه به گیتار الکتریک داشت و فندر نام آنرا Fender Precision Bass یعنی" بیس دقیق فندر " گذاشت. دلیل استفاده از کلمه "دقیق (Precision)" رفع مشکل فالشی در باس بود. فندر بر روی دسته این ساز از فرت های فلزی استفاده کرده بود که جای دقیق نتها را مانند گیتار مشخص میکرد. گیتار باس فندر به سرعت جایگزین کنترباس در گروه ها شد. امروز با گذشت بیش از نیم قرن از ابداع گیتار باس فندر، هنوز این ساز در گروه های مختلف موسیقی مورد استفاده قرار میگیرد.
ساختار گیتار باس
گیتار های باس عموما از چوب ساخته می شوند. اجزای اصلی گیتار باس مطابق شکل زیر می باشند.
فرت بندی گیتار باس
گیتار های باس از نظر فرت گذاری به دو نوع فرت دار و بدون فرت (Fretless) تقسیم می شوند. فرت گذاری بر روی گیتار باس بر اساس پرده بندی موسیقی کلاسیک غربی انجام می شود. هر فرت نیم پرده تا فرت بعدی فاصله دارد.
گیتار باس فرتلس (Fretless Bass Guitar)
در باس های فرتلس هیچ فرتی بر روی ساز وجود ندارد و نوازندگی آن تقریبا شبیه کنترباس است. برای به صدا در آوردن نت ها بر روی گیتار باس فرت لس نوازنده می بایست انگشت خود را دقیقا در جای مناسب بگذارد در غیر این صورت نت فالش خواهد شد. این امر نوازندگی گیتار باس فرتلس را به نسبت گیتار باس معمولی تا حدی سخت می کند. در گیتار باس فرتلس به دلیل عدم وجود فرت محدودیت پرده بندی وجود ندارد و نوازنده به فواصل کوچکتر از نیم پرده (مانند ربع پرده و ....) نیز دسترسی دارد، همچنین اجرای تکنیک هایی نظیر گلیساندو (Slide) طنینی متفاوت ایجاد می کند. صدای ساز فرت لس به دلیل عدم وجود فرت های فلزی با صدای گیتار بیس های معمولی متفاوت است.
فند فرت (Fanned Fret)
برخی از گیتار های الکتریک و بیس به صورت مولتی اسکیل ساخته میشوند. در این مدل ها طول سیم بم از طول سیم زیر بیشتر است. همچنین فرت ها به جای اینکه موازی یکدیگر باشند نسبت به هم زاویه دارند. برخی از نوازندگان بر این باور هستند که این نوع سازها ارگونومی (تناسب با فیزیک بدن انسان) بهتری نسبت به مدل های رایج دارند، چرا که در حین نوازندگی فشار کمتری در شانه و مچ دست ایجاد می کنند. همچنین به عقیده عده ای این نوع فرت بندی باعث می شود رنگ صدا قوی تر شود و بلند تر بودن سیم بم باعث میشود نت های هارمونیک نسبت دقیق تری با نت پایه داشته باشند.
ابداعات مختلفی در طراحی گیتار باس در گوشه و کنار دنیا در حال انجام است. برای مثال شخصی به نام Jerome Little از ماساچوست مدلی ساخته که دسته آن دارای یک چرخش 35 درجه می باشد. این چرخش از -15 درجه از بریج ساز شروع می شود و به 20+ درجه در سر دسته می رسد.Jerome Little مدعی است که این نوع دسته بیشترین سازگاری را با فیزیک بدن نوازنده در قسمت شانه، ساعد و مچ دارد. این سازگاری باعث میشود از بیماری های مزمن مفاصل (مانند گرفتگی کانال کارپال) پیشگیری شود و همچنین نوازندگانی که گرفتار این ناراحتی ها هستند به آسودگی از این مدل استفاده نمایند.
تعداد سیم در گیتار باس
گیتار های باس معمولا 4 سیم ساخته می شوند که به صورت (E,A,D,G) کوک می شوند. این نوع کوک مشابه کوک 4 سیم بالای گیتار(از بم به زیر) در حالت استاندارد است. انواع دیگری از گیتار باس به صورت 5 سیم و 6 سیم نیز وجود دارند. در نوع 5 سیم معمولا کوک به صورت (B,E,A,D,G) می باشد. در نوع 6 سیم یک سیم نازک تر به پایین ساز اضافه می شود و کوک ها معمولا به صورت (B,E,A,D,G,C) بوده و یا برای شبیه شدن به فواصل گیتار به صورت (B,E,A,D,F#,B) کوک میشود. این نوع کوک یک اکتاو و 2 و نیم پرده بم تر از کوک استاندارد گیتار کلاسیک است. نوازندگان بر حسب سبک نوازندگی، سبک موسیقی ، تکنیک و نیازهای خود ممکن است از تیون (کوک) های دیگری نیز استفاده کنند.انواع دیگری از گیتار باس با تعداد 1 – 2 – 3 – 7 - 8 – 12 سیم نیز به ندرت ساخته می شوند که کاربرد های خاص حود را دارند.
پیکاپ ها
در گیتار باس نیز مانند گیتار الکتریک پیکاپ ها وظیفه انتقال صدای ساز به آمپلیفایر را بر عهده دارند. پیکاپ ها دارای سیم پیچ هایی درون خود هستند. لرزش سیم های فلزی بر روی پیکاپ ها، میدان مغناطیسی ایجاد میکند. این امر در نهایت به خروج جریان ضعیف الکتریکی از پیکاپ منجر می شود. آمپلیفایر ها این جریان را تقویت کرده و صدا از بلندگو خارج میشود. برخی از پیکاپ های رایج گیتار باس عبارتند از :
Precision یا P-Style
این نوع پیکاپ ها از دو عدد پیکاپ سینگل کویل ساخته شده است و نیمی از آن زیر 2 سیم و نیم دیگر زیر 2 سیم دیگر قرار میگیرد. کانفیگ کردن این پیکاپ ها به صورت Dual موجب کاهش نویز و ایجاد صدای گرمتری می شود.
J-bass یا Jazz Bass
این نوع پیکاپ اولین بار بر روی فندر جز باس قرار گرفت. این پیکاپ ها به صورت سینگل کویل ساخته می شوند و دارای 8 پل( Pole) می باشند. معمولا یکی از این پیکاپ ها نزدیک Neck و دیگری نزدیک Bridge قرار میگیرد. این نوع پیکاپها را به صورت Dual نیز می توان کانفیگ کرد که به یک سیستم Humbacker تبدیل شوند.
Dual Coil
پیکاپ های Dual Coil هامباکر هستند. این پیکاپ ها قدرت بیشتری نسبت به سینگل کویل ها دارند و نویز کمتری انتقال می دهند. این پیکاپ ها در دو نوع سرامیکی و فلزی-سرامیکی تولید میشوند. نوع سرامیکی صدای خشن (Harsh) تری نسبت به مدل فلزی- سرامیکی دارد و بسیار مناسب راک های سنگین و زیر شاخه های متال هست.
پیکاپ های Soap Bar
قاب این پیکاپ ها عرض بیشتری نسبت به پیکاپ های Jazz Bass دارد. تفاوت دیگر این پیکاپها این است که آنها مهر و موم شده در قاب خود هستند و این باعث مقاومت بیشتر در برابر آسیب دیدگی و فرسودگی می شود. این پیکاپ ها دارای پین هایی هستند که از کف آنها خارج شده است و این به دلیل سیستم متفاوت سیم پیچی آنها می باشد.
پیکاپ های غیر مغناطیسی (Non-magnetic pickups)
استفاده از پیکاپ های غیر مغناطیسی سبب میشود نوازنده بتواند از سیم هایی به غیر از سیم های فولادی استفاده کند. سیم های غیر فولادی سیم های از جنس نایلون، پلی اورتان، برنج ، سیلیکون و ..... هستند. استفاده از این سیم ها حس نوازندگی متفاوت و صدا های دیگری می تواند ایجاد کند. از این نوع پیکاپ ها میتوان به پیکاپ Piezzo و پیکاپ های Optical اشاره کرد. پیکاپ Piezzo ارتعاش بدنه را به سیگنال الکتریکی تبدیل می کند. پیکاپ های اپتیک از LED های مادون قرمز ساخته شده اند که ارتعاش سیم را دریافت کرده و به سیگنال الکتریکی بدون HUM تبدیل می کنند.
نوازندگی گیتار باس:
گیتار باس در واقع حلقه اتصال بین درامز و گیتار است. یک نوازنده گیتار باس علاوه بر کمک به حس ریتمیک آهنگ باید آن را هارمونیزه کند. نوازنده حرفه ای گیتار باس باید شناخت دقیق و جامعی از هارمونی، آکورد شناسی و انواع گام داشته باشد. همچنین درک ریتم و اجرا در انواع کسر میزان ها و تمپو های مختلف از دیگر خصوصیات بیسیست حرفه ای است.